Qeeqa Xiinsammuu Asoosamoota Dhedheeroo Yaada Fi Madaa Ciqilee

Abstract

Qorannoon kun asoosamoota dheeroo Yaadaafi Madaa Ciqilee jedhaman qeeqa xiinsammuutiin qeequu irratti xiyyeef ate.Ka’umsi qorannoo kanaas, asoosamoonni Afaan Oromoon barreef aman babal’ataa jiraatanis qorannoon firiiwwan asoosamoota kanaa irratti adeemsifaman bal’inaan mul’achuu dhabuu isaaniiti. Akka qorannoon kun adeemsifamu dhimmi qorattuu kakaases hanqina kallattii kanaan mul’atu guutuuf yaaddeeti.Qeeqni hojiilee kalaqaa irratti adeemsifamu immoo ciminaafi hanqina hojichaa waan mul’isuuf guddina ogbarruutiif gummaacha olaanaa qabaata. Qorannoon kun qorannoo qulqulleef ataa yammuu ta’u, saxaxa ibsaatti gargaarameera.Maddi odeef annoo qorannoo kanaas asoosamoota Madaa Ciqileefi Yaada jedhamanidha. Qorattuun mataduree qorannoo ishee irratti hundaa’uun iddatteessuu kaayyef ataatti dhimma baate.Malli qaaccessa ragaa immoo,mala qulqulleef atadha.Kaayyoon gooroo qorannoo kanaa, asoosamoota lachuu kallattii qeeqa xiinsammuutiin qeequudha.Haaluma kanaan, qorannichi kan gaggeef ame yoo ta’u, yaadxina xiinsammuu bu’uura godhachuudhaan dhimmootni abjuu, milkii, qaamolee sammuu sadan, ittisa fedhii dhokataa, mallattoofi sammuu riphaa akkasumas jaalala irratti dhimmoonni xiyyeef atan qeeqamaniiru. Ragaaleen dhimmoota kanneeniif gargaaran ammoo asoosamoota lachuu keessaa sakatta’a dookimantiin funaanamanii qeeqamaniiru.Adeemsa xiinxala ragaalee kana keessattis kanneen asoosamoota lamaan keessatti ka’an xiinsammuu hawaasummaa keessatti kan calaqqisaniifi dhiisan ta’uun isaanii walbira qabamanii ilaalamuuf yaalamaniiru. Qeeqa xiinsammuu keessatti dhimmoonni hojiilee ogbarruu keessatti ilaalaman, taateewwan gara garaa asoosamoota keessatti dhihaatan dhugaa hawaasa keessaa ka’umsa kan godhatan ta’uufi dhiisuu isaaniitu xiinxalame. Asoosamoota kanneen keessattis dhimoonni abjuu, milkii, qaamolee sammuu sadan, ittisa fedhii dhokataa, mallattoofi sammuu riphaa akkasumas jaalala agarsiisan hedduun isaanii kan jiruufi jireenya hawaasichaa keessatti mul’atu ka’umsa kan godhatan ta’uu isaaniitu xiinxalame. Dabalataanis, asoosama lachuukeessatti dhimmoonni qaama sammuu keessaa ‘id’, ‘ego’ fi ‘superego’ agarsiisan dhihaachuuf yaalaniiru. Gama biraatiin, hojii ogbarruu Yaadaa keessatti dhimoonni safuu hawaasichaan ala ba’an irra deddeebiin yammuu mul’atan ilaaluun danda’ameera.Dhimmoonni akkasii osoo haala safuu hawaasichaa eegeen dhihaatanii hojii ogbarruu sadarkaasaa eeggate dhiheessuuf gumaacha taasisuu malu.Dhuma irrattis, hojiileen ogbarruu kunneen kallattii qorattoonni biroon gosa qeeqa gara garaan hojii qorannoo isaanii irratti gaggeessuu danda’anis akeekame