Xiinxala Dandeettii Keeyyata Barreessuu Barattoota Kutaa 11ffaa Mana Barumsaa Ifa Akkoo Sadarkaa Lammaffaa

Abstract

Qorannoon kun kan gaggeeffame Godina Jimmaa Aanaa Nadhii Gibee mana barumsaa Ifa Akkoo sadarkaa lammaffaa irrattidha. Qorannoon kun xiinxala dandeettii keeyyata barreessuu barattoota kutaa 11ffaa mana barumsaa Ifa Akkoo sadarkaa lammaffaa irratti xiyyeeffata. Ka’umsi qorannoo kanaas, rakkoowwan dandeettii keeyyata barreessuu barattoota kutaa 11ffaa bara2015 keessatti mul’atu xiinxaluun argannoo dandeettii keeyyata barreessuu kana keessatti bira ga’ame adda baasuun fala isaa waliin ibsuudha. Kaayyoon qorannoo kanaa dandeettii keeyyata barreessuu barattoota kutaa 11ffaa xiinxaluudha. Saxaxni qorannichi itti gaggeeffame saxaxa qorannoo ibsaadha. Baay’ina barattoota 135 keessaa dhiirota14fi dubartii16 mala iddattoo carraa keessaa iddatteessuu sirnaawaan filatamanii ragaan irraa sassabameera. Kanamalees, mala iddatteessuu miti carraan filatamanii barsiisoota afaan Oromoo kutaa 11ffaa barsiisaan 2fi dubartii 1irraa ragaan sassabamee jira.Walumagalatti, iddattoo 33(saddomii sadii) irraa ragaan funaanamuun qorannoon kun gaggeffameera. Meeshaalee ragaaleen ittiin funanaame af-gaaffii, bar-gaaffii, daawwannaafi qormaata barreeffamaan barattootaaf kennuun funaaname. ragaan af-gaaffii irraa walitti qabameefi bar-gaaffii cufaafi banaa irraa argame mala akkamtaa kan xiinxalame yoo ta’u, odeeffannoo bifa lakkoofsa qabuun argame ammoo, mala hammamtaa (safarataa) kan xiinxalamedha. Argannoon argames sirna tuqaaleefi qubguddeessa bakka hinbarbaachisnetti fayyadamuufi barreeffama isaanii keessatti amaloota keeyyata gaarii guutanii,caasaa keeyyatni tokko qabu guutanii kan hinbarreessineefi gumee qopheessuun gara barreessutti seenuu kan hin dandeenyedha. Akkasumas, walqabsiistotatti fayy adamuu dhiisuufi filannoo jechootaa eeganii kan hin barreessine yommuu ta’u;barsiisonni akka isaan keeyyata barreessan kan hin shaakalchiisne, barnoota isaanii sadarkaa tokkoffaa keessatti kan Afaan Oromoo barsiisu Barsiisota Afaan Oromootiin hinleenji’iin yookiin hineebbifamiin ta’uu, wayitiin gosa barnoota Afaan Oromoof ramadame ga’aa ta’uu dhiisuufi barsiisonni barattoota keeyyata barreessisuu irratti xiyyeeffannoo kan hin kenniine akka ta’e argannoon mul’ateera. Itti Argannoo kana irratti hundaa’uun yaanni furmaataa akka gadiitti kaa’amee jira. Kunis,Barsiisotni yeroo waa’ee keeyyataa barsiisan ibsanii darbu dhiisanii akka barattootni barreessan otoo taasisanii;itti fayyadama sirna tuqaalee barreeffama keessatti iddoo qubgud deessi barreeffamu, filannoo jechootaa, seerlugaafi himoonni akkamitti akka qindaa’anii keeyyata gaarii ijaaran otoo sirriitti hubachiisanii,Kana malees, barsiisotni xiyyeeffannoon dandeettii keeyyatabarreesssuu barattoota otoo shaakalchisanii, wayitiin gosa barnoota Afaan Oromootiif ramadames otoo fooyya’ee barattoota dandeettii keeyyata barrees suu irra deddeebiinshaakalnii gaariidha kan jedhuun xumurameera.