Abstract:
Qorannoon kun mata duree“Xiinxala unkaafi ergaa walaloo sirba fuudhaafi heeruma
kaadhimatanii fuudhuu” yeroo ta’u, bakki inni irratti adeemsifame ammoo godina Jimmaa
aanaa Qarsaati. Qorannoo kana adeemsisuuf wantoonni qorataa kakaase sirbi fuudhaafi
heerumaa yeroo ammaa sababa adda addaa irraa kan ka’e badaa kan jiru ta’uufi qorannoon
gahaan mata duree kana irratti kan hin adeemsifamne ta’uu isaati.Kaayyoon qorannoo
kanaas, unkaafi sirba fuudhaafi heerumaa kaadhimatanii fuuchuu xiinxaluudha. Kaayyoo
kana galmaan ga’uuf qorataan gosa qorannoo ibsaa kan fayyadame yeroo ta’u, meeshaalee
funaansa ragaa daawwannaafi afgaaffii fayyadamuun, tooftaa iddatteessuu akkayyootiin
namoota waahee sirba kanaa beekan dargaggoota, jaarsoliifi dubartoota irraa odeeffannoo
walitti qabee jira.Odeeffannoo walitti qabaman ammoo yaaxxina unkaafi yaaxxina caasaatti
gargaaramuun unkaafi ergaa sirba fuudhaafi heeruma kaadhimatanii fuuchuu kana xiinxalee
jira.Bu’aa xiinxala kanaatiin argannoowwan argaman:qabiyyeewwan akka qabiyyee
gorsuu,qehee ho’isuu, qeequu,jaalala ibsuu, jajuu, arrabsuu,bareedina agarsiisuu, nagaa
dhaammachuu kan of keessaa qabu ta’uu bira gaheera.Gosoonni sirba fuudhaafi heerumaa
akkaataa sochii qaamaafi yeedaloo irratti hundaa’uun oltumee, gattumeefi goonnaa yookiin
gurmuu irratti kan taphatamuu ta’uun isaafi caasaaleen afwalaloo tokkoof miidhagina
dabalan kan akka qindoomina sagalee,birsagaa,irra deddeebiin sagaleefi jechootaa,
gaalee,bo’oo walaloo,buufataafi yeedalaoo akkamii akka ofkeessaa qabuufi akkaataan
qindeeffama isaanii xiinxalamee bira gahameera.Kana males,unkaan afwalaloon kun ittiin
mana rukutu bifa abab,aa,aabb,aaaa,aaaabb,aabbcc,aaabbb,aab,ta’uufi ergaawwan akka
gorsuu, gammachiisuu,bohaarsuu, miidhagina ibsuu, gaabbii, arrabsuu,yaaddoo ibsuu kan
ofkeessaa qabu ta’uun isaa qorqnnoo kanaan adda baheera.Sirbi kun aadaa,duudhaafi
barsiifata hawaasaa akkasumas,haala jiruufi jireenya akaakileefi abaabilee irraa daddarbaa
asgahe kana dhalootatti dabarsuudha.Kanaaf,qabeenya baduu hin qabne waan ta’eef osoo
qorannoon gama garaagaraan irratti adeemsifamee gaariidha.
